Vermoeidheid bij het spreken

In het normale leven gebruiken we al behoorlijk veel onze stem. Aan de telefoon, bij de koffie in de pauze even kletsen, tijdens vergaderingen, op een feestje: een gesprek voeren is (gelukkig) nog steeds een veelgebruikt communicatiemiddel. Daarbij zijn er mensen die voor hun werk nog meer gebruik maken van  de stem, omdat ze bijvoorbeeld docent, telefonist, zanger zijn of net als ik logopedist en trainer. Niet zo vreemd dat er soms iets misgaat na een hele dag praten. Dan klinkt je stem misschien ineens hees, of het gaat kraken, ook kun je pijn voelen in je keel: je stem is vermoeid.

Voor het laten klinken van een stem zijn veel spieren nodig. Ook deze spieren kunnen overbelast raken, net zoals je benen moe worden na een rondje rennen. Train je het hardlopen veel? Dan zal het langer duren voordat je beenspieren klachten geven en kun je goed lange afstanden rennen. Toch zit daar ook een grens aan en kun je na een grote ronde de volgende dag spierpijn hebben. Bij de een gaat dat sneller dan bij de ander, dat heeft met heel veel aspecten te maken. Voor de spieren die je nodig hebt om stem te geven is het niet anders. Waar de één avond aan avond roept, schreeuwt en zingt zonder klachten, heeft de ander na een dag flink praten al last. Behoorlijk frustrerend! Maar niet getreurd: je kunt wel iets doen om vermoeide spieren te voorkomen of te ondersteunen.

Wat kun je doen als je stem vermoeid is?

• Een goede houding ondersteund alle spieren in het lijf en verdeelt de spanning beter.
  Zorg ervoor dat je een extra actieve houding hebt: nek gestrekt, een rechte rug, borst vooruit en stevig op twee benen blijven staan. Als je een ingezakte houding hebt, is het namelijk nog lastiger om ook goed stem te geven, zeker als de spieren al overbelast zijn. Zo voorkom je dat alle spanning zich vooral op één plek verzamelt.
• Extra druk geven vanuit je keel heeft geen zin: je krijgt er alleen maar een vervelend gevoel van en doordat je gaat forceren kun je ook nog pijn krijgen. Wel kun je extra steun vanuit je buikspieren halen om zo toch een beetje kracht te gebruiken, dit noemen we ademsteun. 
• Neem wat te drinken. Van lang spreken, kunnen de slijmvliezen uitdrogen wat een vervelend gevoel geeft waardoor mensen geneigd zijn te gaan schrapen, of te gaan forceren. Iemand zei eens tegen mij: maar water komt toch helemaal niet langs je stembanden? Klopt! Nou ja, tenzij je je verslikt. Maar anders inderdaad niet. Een beetje damp komt wel bij de stembanden terecht. Bij voldoende drinken bevochtigen we de stembanden van binnenuit, het is dus nog beter om vooraf al voldoende gedronken te hebben.

Wat kun je doen om vermoeidheid te voorkomen?

• Moet je ineens meer spreken dan normaal? Doe een warming-up voor je stem. Neurie bijvoorbeeld een liedje, laat je lippen trillen met geluid om de spieren zo rustig mogelijk op te warmen.
• Merk je dat je nek en hals al wat gespannen aanvoelen voordat je moet spreken? Rek jezelf dan even goed uit en probeer te gapen. Je ontspant dan tijdelijk het gebied waar de stembanden zich bevinden.
• Probeer toch rust te zoeken tijdens lange spreekmomenten. Heb je een presentatie? Maak gebruik van ondersteunende filmpjes zodat je niet de hele tijd aan het woord hoeft te zijn.

Wat kun je beter laten?

• Drink vooraf geen koffie, melkproducten of koolzuurhoudende dranken. Van koffie drogen de  slijmvliezen om de stembanden uit terwijl melkproducten juist voor een te hoge slijmproductie zorgen. Voor de slimmeriken onder ons: een cappuccino zorgt niet voor een goede balans ;). Koolzuur kan ervoor zorgen dat je last krijgt van maagzuur en oprispingen. Behalve een erg vervelend gevoel en ongemakkelijke situaties,  kan ook dit de slijmvliezen uitdrogen. Maar ik moest toch iets drinken? Zeker: voor en tijdens het spreken is water de beste optie. Na het lange spreken kun je dan gerust weer een kopje koffie drinken.
• Ook roken droogt de slijmvliezen van de stembanden uit en heeft vele andere nadelige gevolgen voor de luchtwegen en de stembanden.
• Schrapen: dat is wat veel mensen doen als ze een kriebel in de keel voelen, of als de stem niet helemaal lekker meer klinkt. Toch is het heel belangrijk om dit te laten. Je probeert namelijk met veel kracht de stembanden tegen elkaar aan te duwen en er tegelijkertijd lucht doorheen te persen. Door de hoeveelheid kracht ontstaat er irritatie wat vaak meer slijm oplevert (en dus blijft het gevoel dat er iets zit, waardoor je nog meer gaat schrapen) en uiteindelijk zelfs schade aan de stembanden kan veroorzaken. Voel je toch iets in je keel, dan kun je dat even kort weghoesten met druk vanuit je buik en het liefst met een beetje stemgeluid. Door het trillen van de stembanden, komt het slijm beter omhoog. Daarna even goed slikken en het is weg.  
• Ga niet fluisteren. Het spaart je stem namelijk niet. Sterker nog, het kan zelfs schadelijk zijn voor je stembanden. Is je stem vermoeid? Spreek dan liever niet of praat gewoon zachtjes op een lage ontspannen toon.

Heb je vaak stemklachten met pijn en vermoeidheid? Dan is het verstandig om langs een stemspecialist of logopedist te gaan. Het kan zijn dat je je stem verkeerd gebruikt. Stemtraining biedt dan vaak de oplossing en zorgt ervoor dat jij je stem onder controle houdt, ook als je wat meer vermoeid bent.

Alet Slokkers-van den Berg